28.02.2005

Jeet Kune Dope

De omstandigheden waaronder de Elvis of the Martial Arts dertig jaar geleden op 33-jarige leeftijd om het leven kwam zijn nog steeds duister. Was het een fatale allergie voor een medicijn, of was het een dodelijke combinatie van verboden middelen en een persoonlijkheidsstoornis die tegenwoordig bekend staat als het Adoniscomplex?

Na de dood van Liu Siu Lung, de Kleine Draak, in het Westen bekend als Bruce Lee, stond het Aziatische continent op zijn kop. Zijn erfenis (de rechten van films, foto’s, boeken) wordt als een havik bewaard door zijn weduwe Linda Lee Cadwell, advocaat Adrian Marshall, uitgever John Little en een klein clubje intimi die bekend staan als the nucleus en die wereldwijd proberen het beeld van Bruce Lee als martial arts-genie en filosoof overeind te houden. Ze slaagden daarin zo goed, dat tot voor kort bijna niemand de lengte kreeg of behoefte had het beeld van Bruce Lee bij te stellen. Uiteindelijk lukte het Tom Bleecker met zijn ongeautoriseerde biografie Unsettled Matters - The Life and Death of Bruce Lee.

Het standaardverhaal van Bruce Lee in een notendop: in 1940 uit Chinese ouders geboren in San Francisco’s Chinatown. Verhuist na een jaar naar Hongkong, en speelt vanaf zijn 6e jaar tal van kinderrolletjes in goedkope Chinese films. Een pak slaag van een jeugdbende doet hem op 13 jarige leeftijd besluiten Kung Fu-lessen te nemen. Zijn leraar is Yip Man, een meester in de Wing Chun-stijl. Bruce wordt zijn beste leerling, maar raakt betrokken bij gevechten tussen jeugdbendes.

Reden voor zijn bezorgde ouders om Lee op zijn 19e naar Amerika te sturen, waar hij in Chinese restaurants werkt. Om bij te verdienen begint hij in parken en kleine buurthuizen les te geven in Wing Chun, om een paar jaar begint hij in een gymnastieklokaal van de universiteit waar hij filosofie studeert, zijn eerste martial arts-instituut. Omdat hij les geeft aan 'alle geloven en rassen' en kritiek heeft op traditionele Kung Fu-scholen, stelt de Chinese gemeenschap hem voor de keuze: stoppen met lesgeven aan westerlingen en zwarten, of een gevecht aanvaarden met Wong Jack Man, een belangrijke lokale Kung Fu-leraar.

Lee accepteert en wint het gevecht, maar gaat later twijfelen aan zijn martial arts-methode. In de daarop volgende jaren ontwikkelt hij Jeet Kune Do, 'de weg van de onderscheppende vuist', een allegaartje van boksen, Kung Fu en elementen uit een hele sliert vechtkunsten die hij nuttig vindt.

Lee krijgt de rol van Kato, het gemaskerde hulpje van The Green Hornet, een Batmanachtige televisieserie over een geheimzinnige detective en zijn in de oosterse vechtkunsten bedreven chauffeur. Het maakt hem wereldberoemd - niet als acteur, niet als vechtkunstenaar maar als typetje.

Pas wanneer Lee begin jaren zeventig bij Hong Kong-producer Raymond Chow de drie karatefilms The Big Boss, Fist of Fury en Way of the Dragon maakt, ontdekken ook Amerikaanse filmproducenten Lee als volwaardig acteur. Er komt een Chinees-Amerikaanse coproductie, Enter the Dragon (1973). Bruce Lee sterft een week voor de film in première gaat onder onduidelijke omstandigheden. Na zijn dood wordt Lee door miljoenen en miljoenen mensen over de hele wereld verafgood. Terecht. Het hele filmgenre ‘aktiefilm’ met sterren als Chuck Norris, Jean-Claude van Damme, Steven Seagal en Jackie Chan zou zonder Bruce Lee ondenkbaar zijn geweest.

Tot zover het standaardverhaal. Nu de versie van de tot Amerikaan genaturaliseerde Nederlander Tom Bleecker. Bleecker behoorde jarenlang tot de inner circle van Bruce Lee en trouwde na diens dood zelfs met zijn weduwe, Linda Lee. Hij was ghostwriter van diverse boeken over Bruce Lee en had toegang tot de meest intieme details van Lees leven. De benauwende, quasi-religieuze manier waarop de inner circle omging met de erfenis van Bruce Lee werd Bleecker uiteindelijk teveel. Hij scheidde van Linda en liep jarenlang met een ei dat hij pas in 1997 zou kunnen leggen. In de vorm van Unsettled Matters.

Het beeld van Bruce Lee dat oprijst uit dat boek verschilt van de mythe. Dat Bruce Lee een ongelofelijke begaafde vechtkunstenaar was, met katachtige reflexen en een groot vermogen om nieuwe bewegingen in korte tijd aan te leren, dat ontkent het boek niet. Wel dat Lee in staat was iedereen te kloppen. Die eer komt eerder toe aan de belangrijkste vechter in de geschiedenis van het karate, Joe Lewis. Lewis was de eerste wereldkampioen karate in het zwaargewicht, en werd enkele jaren later ook nog eens wereldkampioen kickboksen. Het was Lewis die gevraagd was voor de rol van de belangrijkste tegenstander van Bruce Lee in Way of the Dragon. Lewis had geen zin om te verliezen van iemand waarvan hij zou kunnen winnen, en schoof zijn belangrijkste pupil Chuck Norris naar voren. Het werd het begin van Norris filmcarrière. Lewis geloofde trouwens ook niet dat Bruce Lee van Chuck Norris zou kunnen winnen. “"Het idee dat de allerbeste zwaargewicht zou verliezen van iemand die 30 kg lichter is, is absurd", vond hij.

Volgens Bleecker besefte Lee dit zelf ook. Hij voelde zich met zijn 1.67 en 55 kg inferieur aan de grote namen die hij tijdens een groot karatetournament in 1964 had ontmoet. Hoewel hij indruk maakte met een demonstratie van zijn kunnen, bracht zijn minderwaardigheidsgevoel, voortdurend overschreeuwd door een houding van groot zelfvertrouwen, hem op een pad dat uiteindelijk fataal zou aflopen.

Lee begon te experimenteren met anabolen om zijn fysiek op te bouwen en vochtafdrijvende middelen om op het grote scherm nog droger over te komen. Hij slikte daarnaast voortdurend pijnstillers omdat hij last had van oude rugblessure. Het gebruik van anabolen kan de eigen hormoonproductie lamleggen, zodat je na het stoppen met kuren lichamelijk en geestelijk als een plumpudding in elkaar kunt zakken. Dat gebeurde bij Lee, die volgens Bleecker leed aan 'een aangeboren hormonale stoornis'.

Vlak voor zijn dood vertelde Lee zijn zus dat hij niet lang meer zou leven. De combinatie van volkomen dwangmatig trainen, het volgen van een calorie-arm dieet en het gebruik van een hele waslijst aan middelen eiste zijn tol. Enkele maanden later stief Lee aan een zwelling van de hersenen, veroorzaakt door een allergische reactie op een medicijn tegen hoofdpijn. Die reactie was vermoedelijk het gevolg van zijn overmatig medicijngebruik. Bleecker verdenkt dat vooral de vochtafdrijvers die Lee slikte er debet aan waren.

Bruce Lee stierf op 20 juli 1973, een week voordat Enter the Dragon uitkwam, de film die zijn definitieve doorbraak in het Westen had moeten worden.

Nadat Lee stierf verscheen Game of Death. Daarvoor was al 100 uur aan materiaal opgenomen, maar de film was nog lang niet klaar. Producenten maakten de film alsnog, met knip-en-plakwerk en stand ins. Het eindresultaat verscheen in 1978. Het is de enige film waarin je gespierde fysiek van Bruce Lee niet kunt zien. Lee droeg een ruimvallend geel trainingspak. Het lichaam was op en Lee wist het.

Geschreven door Hans Wassink. Oospronkelijk gepubliceerd in Aktueel, 2002.