01.08.2002

Kadavergroeihormoon kwam uit Litouwen

In de voorzomer van 2002 werd tijdens een actie tegen anabolenhandelaren duidelijk dat er nog steeds groeihormoon uit menselijke kadavers circuleerde op de Nederlandse zwarte markt. Agenten deden na een jaar onderzoek invallen op vier plaatsen en vonden, behalve stapels verboden middelen, ook enkele tientallen ampullen groeihormoon uit de hersenen van overleden mensen.

Omdat het de ziekte van Creutzfeldt-Jakob (CJ) kan overbrengen, gebruiken bijna nergens op de wereld artsen en ziekenhuizen nog groeihormoon dat afkomstig is uit mensen. Sinds 1985 zijn medici overgestapt op synthetisch groeihormoon, dat is gemaakt door genetisch gemanipuleerde micro-organismen. Maar in Oost-Europa, in het staatje Litouwen, produceerde een fabriek tot in de 21ste eeuw nog kadavergroeihormoon. De ampullen die de Inspectie voor de Gezondheidszorg aantrof waren volgens het label geproduceerd na 2-10-2001.

De Inspectie adviseerde sporters het preparaat niet te gebruiken. Je ziet een doosje hieronder.


In de voorzomer van 2002 werd tijdens een actie tegen anabolenhandelaren duidelijk dat er nog steeds groeihormoon uit menselijke kadavers circuleerde op de Nederlandse zwarte markt. Agenten deden na een jaar onderzoek invallen op vier plaatsen en vonden, behalve stapels verboden middelen, ook enkele tientallen ampullen groeihormoon uit de hersenen van overleden mensen.


Het preparaat heet op zijn Nederlands 'Somatropine', maar het label is in het Russisch: comatotponNH. Het bevat een gevriesdroogd extract van hypofyses in de vorm van geklonterd poeder. Gebruikers moeten de klonten oplossen in steriel water en vervolgens injecteren.

Dat de hormonen daadwerkelijk uit lijken zijn komen is ontdekt door RIVM. RIVM vond een stof in de ampullen die alleen zit in groeihormoon dat is gewonnen uit de hersenen van overledenen. [Russisch groeihormoon duikt op in bodybuildcircuit. IGZ, 17-7-2002.]

RIVM vond in 2000 ook al groeihormonen uit kadavers. Zweedse onderzoekers schreven in 2001 dat menselijke hormonen uit Rusland nog steeds in hun land op de markt waren. [Lakartidningen 2001 Jan 10;98(1-2):19-24.]

De producent van de preparaten was Endokrininiai preparatai in het Litouwse Kaunas. De fabriek is gebouwd in 1969. Sinds 1992 is Endokrininiai een beursgenoteerde onderneming. Het bedrijf is gespecialiseerd in preparaten uit gevriesdroogd 'endocrinologisch ruw materiaal'. Toen de Sowjet-Unie nog bestond was het de grootste leverancier van hormoonpreparaten uit menselijke hypofyses. Eenderde van die middelen die in de Unie rouleerden kwam van Endokrininiai. Endokrininiai maakt ook insuline en hCG.

Hoewel Endokriniai kennelijk tot in de 21ste eeuw groeihormoon uit overleden mensen won, was al in de jaren tachtig van de 20ste eeuw duidelijk dat biologisch groeihormoon gevaarlijk is. Toen ontdekten artsen dat gebruikers van het biologisch gewonnen groeihormoon een zeldzame ouderdomsziekte kregen waarbij de hersenen veranderen in spons en binnen enkele maanden de dood intrad. De ziekte komt normaliter maar in 1 op de miljoen gevallen voor. Bij de gebruikers sloeg de ziekte niet alleen vaker toe, maar vooral ook op jongere leeftijd dan je zou verwachten: soms waren de slachtoffers nog geen 20. [Lancet. 1985 Aug 3;2(8449):244-6.]

Aanvankelijk dachten onderzoekers nog dat het ging om een hardnekkig virus dat in de hypofyses zat waaruit de farmaceuten hun grondstoffen hadden gehaald. De sponzen in de hersenen van de overledenen hielden ze voor ontstekingen.


In de voorzomer van 2002 werd tijdens een actie tegen anabolenhandelaren duidelijk dat er nog steeds groeihormoon uit menselijke kadavers circuleerde op de Nederlandse zwarte markt. Agenten deden na een jaar onderzoek invallen op vier plaatsen en vonden, behalve stapels verboden middelen, ook enkele tientallen ampullen groeihormoon uit de hersenen van overleden mensen.


Wie de ziekte van CJ krijgt voelt zich aanvankelijk naar. Je wordt snel boos, kan je moeilijk concentreren, verliest je interesse in alles wat je eerder nog wel de moeite waard vond en raakt daarna de controle over je spieren kwijt. Daarna ga je hallucineren, krijg je woedeaanvallen en achtervolgingswaanzin. Je sterft binnen enkele maanden. [BMJ 2002;324:1479-1482 (22 June).]

Er zijn meerdere vormen van CJ. De media schreven in de jaren negentig veel over 'gekke koeienziekte'. Dat lijkt hier sterk op, maar het is iets anders. Wetenschappers duiden de 'gekke koeienvariant' aan met vCJ. De 'v' staat voor 'variant'.

De ziekteverwekker van CJ is een ontspoord prion. Een prion is een vouw in een klein stukje eiwit, kleiner dan een virus, dat van nature in de hersencellen voorkomt. Maar bij het ouder worden kan de vouw degenereren. Het verandert van vorm en vermenigvuldigt zichzelf. Daardoor verliezen uiteindelijk eiwitten in de hersenen hun functie. De kapotte prionen van zieken zijn kennelijk in de farmaceutische keten terecht gekomen, nestelden zich in de hersenen van groeihormoongebruikers en lieten de slachtoffers versneld dementeren.

Hoe groot de kans is dat een gebruiker van biologisch groeihormoon de ziekte van CJ krijgt hangt af van het preparaat. 'Goede' preparaten brengen een kans van een fractie van een procent met zich mee. Bij 'slechte' preparaten is die kans enkele procenten. Tot welke categorie de preparaten hoorden die circuleerden op de Nederlandse zwarte markt is niet bekend.

De incubatietijd van de ziekte van CJ is minimaal 4 tot 15 jaar en maximaal 20 tot 31 jaar. [Bratisl Lek Listy. 1999 Apr;100(4):187-91.]

Bron:
Volkskrant 31-7-2002.